از تاريخ 21 ذي الحجه در مرند بعد از نماز مغرب وعشاء مراسم شاخسي در رفع آباد مرند شروع شده است از همان زمان در روستاهاي اطراف مرند هم شروع شده است از اول محرم سينه زني در مرند واطراف مرند شروع خواهد شد 8محرم در روستاي محبوبآباد مرند مهماني عمومي براي مهمانان امام حسين (ع) در هر خانه نهار مي دهند تقريبا در هر خانه 50 نفر مهمان مي باشد با جان و دل از مهمانان پذيراي مي كنند
در روز 9محرم يا تاسوعاي حسيني به همين روش در انعمه مهماني مي دهند و در باغلار ارلان هم در تاسوعاي حسيني به همين روش به خاطر امام حسين مهماني مي دهند
تاسوراي حسيني در روستاي باغلار ارلان
ولي در روز عاشورا همه در محله وروستاي خود مهماني مي دهند
هركس به يك راهي در راه امام حسين (ع) خدمت مي كنند بچه ها هم با حمل پرچم ودر يافت نذري در راه امام حسين خدمت مي كنند
محرم در شهرستان مرند ودر آذرباي جان شرقي
توسط مداح اهل بيت حاجي مسلم رهبر
از اول محرم در حسينيه بزرگ مرند همه روزه بعد از نماز شام سخنراني ومداحي بعد از مداحي شام مي دهند خداوند قبول كند 94/7/25
مراسم محرم درمرند درتاريخ 92/8/20 درساعت 4 بعد از ظهر با همكاري شهرداري و امام جمعه ومسئولين ديگر وبا همكاري صدا وسيما ي تبريز برگزار شد و در روز بعد هم هست در همان ساعت
محرم در آذربايجان شرقي
در استان آذربايجان‌شرقي فرقي نميكند ترك باشي يا فارس، عرب باشي يا عجم، محرم كه شروع شود دلت خواه ناخواه تو را به گوشه‌اي خواهد كشاند تا فارغ از هر دغدغه‌اي در قالب هيات‌هاي عزاداري به ابراز عشق و ارادت به سالار شهيدان بپردازيد.
از مهمترين آئينهاي عزاداري در استان آذربايجان‌شرقي مي‌توان به:
1) دسته‌هاي شاه حسين گويان (شاه حسين، واي حسين)
2) علم بندي
3) مراسم “حجله قاسم(ع)”
4) مراسم “شمع پاي لاماخ” (توزيع شمع)
5) مراسم “خيمه سوزاني”
6) مراسم “اللهم لبيك”
7) مراسم “گرداندن اسب ذوالجناح”
8) مراسم “شبيه خواني”
9) مراسم “احسان و نذري” و… اشاره كرد.
درادامه مروري هر چند كوتاه به اين آئين‌‌ها خواهيم داشت:
دسته‌هاي عزاداري شاه حسين گويان
دسته هاي شاخسي واخسي
اين مراسم پيش‌درآمد تشكيل هيات‌هاي عزادار محرم در آذربايجان‌شرقي است كه مركب از جوانان و ريش‌سفيدان اين استان مي‌باشد كه به طور جداگانه ساعاتي قبل از غروب آفتاب در نزديكي مسجد يا تكيه جمع مي‌شوند.
در اين مراسم عزاداري، عاشقان حسين(ع) ابتدا در دو رديف مجزا قرار گرفته و با دست راست چوبدستي را كه نمادي از شمشير است در دست گرفته و با دست چپ حلقه در كمر نفر بعدي مي‌زنند و سپس نوحه مخصوص خوانده وبا حركات ريتميك پاها و دست‌ها،نوحه‌خواني مي‌كنند.
در اين آئين معمولا اولين بار سردسته چندين بار با صداي بلند يا حسين را مي‌گويد تا به اصطلاح دم گرفته شود.
از نمونه اشعار اين مراسم مي‌توان به اين اشعار اشاره كرد:
يا حسين واي حسين
يا حسين شاه حسين
و…
اين تركيب تا شب‌هاي اول محرم به اين شكل صورت مي‌گيرد و از شب‌هاي پنجم به بعد دسته‌گرداني به صورت گردشي در محلات شروع مي شود.
زمان شروع هيات‌ها زماني است كه چندين هيات به هم برخورد مي‌نمايند و با فريادهاي بلند “يا حسين”،” واي حسين”، “حيدر-صفدر”، “حسينم واي حسينم واي” شنيده مي‌شود.
البته امروزه براي تهيج بيشتر گروه‌هاي شاه حسين گويان از ادوات موسيقي نظير طبل و سنج نيز استفاده مي شود.
اين مراسم از آنجايي مهم جلوه مي‌كند كه در هيچ كجا دنيا به غير از استان‌هاي آذري‌نشين كشور از جمله آذربايجان‌شرقي برگزار نمي‌شود.
از مهمترين اشعاري كه در اين آئين به گوش مي‌رسد: صداي دلنشين مردماني است كه يك صدا فرياد مي‌زنند:
“حسين يئرلر آغلار گويلر آغلار
رسول مصطفي پيغمبر آغلار
الم آغلار، شر آغلار، لشكر آغلار
سوآغلار، قاتل آغلار خنجر آغلار
معني:
به حال حسين زمين‌ها و آسمان‌ها گريه مي‌كند
رسول مصطفي حضرت پيغمبر گريه مي‌كند
علم و شير و لشكر گريه مي‌كند
آب و قاتل و خنجر گريه مي‌كند.”
علم‌بندي
آئين سنتي علم‌بندي به صورت كاملا سنتي در استان آذربايجان شرقي در سومين روز محرم و در شهر مراغه واقع در محله دروازه مراغه برپا مي‌شود كه هر سال بازديدكنندگان مخصوص خود را دارد.
علم مراغه تقريبا 50 متر است كه توسط سرپرست هيات‌هاي مراغه با انواع پارچه‌ها و روسري‌ها نصب مي‌گردد.
بعد از نصب پارچه‌ها و استحكام بخشي علم توسط سپرها، چند نفر از بالا بر استفاده كرده و مابقي دستمال‌ها را بر روي آن نصب مي‌كنند، در حين نصب علم‌ها هزاران راس گوسفند زير پاي علم قرباني مي‌شود و هركس نذري داشته باشد در اين روز و در بين اهالي حاضر پخش مي‌كند.
فرق نميكند چه چيزي نذر كرده باشند، هر چه كه است نذر امام حسين(ع) است، از چاي و خرما گرفته تا نان و پنير.
اين رسم از آئينهاي كهن شهرستان مراغه است و تقريبا اين علم تا اربعين حسيني به همان صورت باقيمانده و 28 ماه صفر با سينه‌زني و نوحه‌خواني هيات‌ها واچيده مي‌شود.
مراسم حجله حضرت قاسم(ع)
اين مراسم در روستاي نرج‌آباد شهرستان مراغه برگزار مي‌شود. در شب پنجم ماه محرم به كمك اهالي روستا، حجله‌اي از پارچه‌هاي رنگين و گل و شيريني آراسته مي‌شود و در خانه فردي كه هر ساله ميزبان حجله قاسم(ع) است گذاشته مي‌شود و اهالي محل هر كدام با خلعت و كادويي كه براي تزيين حجله مي‌آوردند، جمع مي‌شوند.
اين حجله در آن شب با حضور حاضران سينه‌زن و زنجيرزنان آماده مي‌گردد و بعد از آن شب براي گردش درمحلات تا شب عاشورا مي‌گردانند.
مراسم “شمع پاي لاماخ” (توزيع شمع)
اين مراسم در غروب روز نهم محرم (تاسوعا) در اكثر نقاط آذربايجان‌شرقي برگزار مي‌شود.
براساس آئين عزاداري هر كسي كه در طول سال براي گشودن بخت و گرفتن حاجت نذر كرده است در چنين شبي به درب 41 مسجد مي‌رود و در هر كدام يك شمع روشن مي‌كند.
معمولا صاحبان هيات‌ها از قبل جايگاهي را به اين منظور مشخص مي‌كنند كه محل افروختن شمع است. در اين آئين رسم است كه حاجت‌مندان با پاي برهنه اين رسم را انجام مي‌دهند.
معمولا جايگاهي كه محل افروختن شمع است بعد از نماز مغرب و عشا محل سينه‌زدن هيات است و شايد اين كار به دليل روشنايي باشد كه در گرو شمع بوده است، چرا كه در سابق روشنايي هيات‌ها به اين طريق تامين مي‌شده است.
مراسم خيمه سوزاني
اين رسم در اكثر نقاط آذربايجان‌شرقي و در ظهر روز عاشورا قبل از نماز ظهر و عصر برگزار مي‌شود.
اين آئين برگرفته از آتش زدن خيمه‌هاي امام حسين(ع) در روز عاشورا است.
بعد از اجراي اين آئين حاضرين با صداي بلند و گريه فرياد مي‌زنند: “قتيل كسيلد‌ي” (مقتول بريده شد).
اكثرا در نقاطي كه شبيه‌خواني برگزار مي‌شود، مراسم سوزاندن خيمه با تعزيه اين مراسم توام مي‌گردد و براي تهيج بيشتر مردم و حاضرين تعدادي شبيه‌خوان كودك را در صحنه نمايش در حال فرار و شيون قرار مي‌دهند تا تاثير آن ملموس‌تر گردد.
مراسم اللهم لبيك
اين مراسم نيز يكي از آئينهاي بي‌نظير در شهر مراغه يكي از شهرهاي بزرگ استان آذربايجان شرقي مي‌باشد.
موعد اين آئين صبح روز عاشورا است، براساس اين رسم دسته‌هاي سينه‌زن و عزاداران قبل از طلوع آفتاب دسته دسته در حالي كه كفن بر تن يا حواله‌اي به نشانه احرام بر بدن پوشيده‌اند به حسينيه حاج غفار مراغه مي‌رسند.
بعد از اداي نماز صبحگاه عاشورا در صورتيكه صورت‌ها را گل و خاكستر ماليده‌اند با پاي برهنه دو رديف تشكيل مي‌دهند.
سردسته اين هيات ابتدا با لعنت گفتن بر ظالمان و آل يزيديان و «بيش‌باد گفتن» حاضرين را آماده مي‌كند و سپس كم‌كم ورد و دعاي مخصوص را مي‌خواند با اين مضمون “الله، الله-حسين واويلا” كم‌كم كه شور و شوق مردم را مجذوب كرد مردم با هيجان به حالت هروله مانند حركت در صفا و مروه به جوشش آمده و در حالي كه با هر ورد گفتن به سر مي‌كوبند در فواصل معين ورد “اللهم لبيك يا حسين” را نيز مي‌خوانند يعني اي حسين ما براي بيعت آمده‌ايم.
اين مردم با گردش نقاط مختلف شهر تا حوالي ظهر ادامه مي‌يابد و در مسير نيز قرباني‌هاي زيادي ذبح مي‌شود كه همه آنها به آشپزخانه حضرتش براي اطعام عزاداران اهدا مي‌شود.
گرداندن اسب ذوالجناح
بازگشت اسب بي سرنشين در دشت كربلا يكي از غم‌انگيزترين صحنه‌هايي عاشورا است كه به صورت نمادين در شهرهاي مختلف آذربايجان شرقي بازآفريني مي‌شود.
براي اين منظور اسب سفيد رنگي كه مجهز به پارچه‌هاي سبز و سفيد است در حاليكه آغشته به خون كرده‌اند به آن تيرو پيكان‌هاي چوبي نيز متصل مي‌نمايند و بعضا كبوترهاي خونين‌بال را هم سوار بر اسب كرده و در بين دسته‌ي عزاداران مي‌گردانند.
مردان و زنان به احترام ذوالجناح دور اين اسب جمع شده و پارچه‌هاي سبز رنگي كه به آن وصل كرده بودند را به عنوان تبرك به خانه مي‌برند.
شبيه‌خواني يا تعزيه‌خواني مجموعه‌اي از نمايش‌هاي نمادين و يادآوري‌كننده وقايع كربلاست كه در طول دهه محرم و ماه محرم و صفر در اغلب نقاط استان آذربايجان‌شرقي برگزار مي‌شود.
معمولا در هر روز از دهه اول محرم به يكي از نمايش‌هاي (ورود حضرت ابالفضل(ع) به كنار رود فرات تا شهادت وي، شهادت حضرت علي‌اكبر(ع) توبه حر، شهادت حضرت علي‌اصغر(ع)، شهادت امام حسين(ع) و…) اجرا مي‌شود.
احسان و نذورات ماه محرم
همانند ساير نقاط ايران مردم آذربايجان‌شرقي نيز با فرا رسيدن ماه محرم اقدام به احسان نذورات مي‌كنند.
مردم آذربايجان‌شرقي عقيده ويژه‌اي به اطعام از سفر اباعبدالله الحسين دارند و معمولا از غذاي پخته شده نذري براي تبرك و شفاي بيماران به تبرك استفاده مي‌كنند.
مساجد عمدتا در دهه اول به طبخ غذاهاي نذري نظير آبگوشت و پلو يا مرغ مبادرت مي‌ورزند، بعضي از خانه‌ها نيز بنا به يك سنت ديرينه و عمدتا موروثي روزهاي خاص احسان مي‌دهند.
پخش شربت، شيريني، انواع نان‌ها و شير گرم،چاي و به تازگي انواع ساندويج نيز در زمره نذورات است.
قرباني كردن گوسفند نيز زير پاي علم‌ها و هيات‌ها نيز از ديرباز ريشه در فرهنگ آذربايجان‌شرقي دارد.
بعضي از خانه‌ها هيات‌هاي خود را براي صرف صبحانه‌اي مفصل مركب از سرشير، ماست،كره، شير و انواع مرباها و نان‌هاي روغني و مغزدار دعوت مي‌نمايند بعضي‌ها هم براي ناهار تدارك دارند.
همچنين در اين دو ماه بساط سفره‌هاي نذري حضرت عباس (ع) و فاطمه زهرا (س) و ساير ائمه توسط حاجت‌مندان كه حاجت روا شده‌ند متداول است.
يكي از نذورات اين ماه گدايي روز عاشورا است و كسي كه روي پوشيده است با روي سياه همانند سائلين از مردم سائلي مي‌كند، نشانه مشخصه اين نذر جمع كني پاي برهنه بودن فرد است اگر حاجت‌روا باشد سال آينده همان مقدار پول جمع شده را احسان مي‌كند.
مراسم عزاداري مخصوص بازار تبريز
از ديگر مراسمات مهم عزاداري مردم استان آذربايجان‌شرقي عزداري هيئت بازاريان تبريز مي باشد كه با حضور دسته‌هاي مختلف عزاداري برگزار مي شود.بازار مسقف تبريز از ديرباز كانون و ميعادگاه عزاداري اصيل و سنتي مردم اين شهر در ايام سوگواري حضرت اباعبدالله الحسين(ع) بوده است كه با وجود گذشت سال ها از اين موضوع، هنوز با رغبت و استقبال بي نظير مردم روبروست.
آئينهاي سوگواري محرم در بازار تبريز به مدت پنج روز از هشتم تا 12 محرم و براساس قرعه كشي نيروي انتظامي براساس نام محلات موجود در اين شهر انجام مي شود.
در حال حاضر حدود 35 محله در تبريز وجود دارد كه عزاداران حسيني اين محلات در قالب دسته هاي سينه زني با دو عنوان و شيوه عرب و عجم و زنجيرزني با بيرق‌ها و علم‌هاي مخصوص به خود كه هر كدام داراي نقوش و شكل‌هاي خاصي است در بازار حضور مي يابند.
سرخاب، دوچي(شتربان)، خياوان (خيابان)، نوبار(نوبر)، ورجي باشي، سيلاب، اهراب، قره‌آغاج، ليلاوا و باغميشه از جمله محلاتي هستند كه از ديرباز دسته‌هاي مختلف حسيني آنها در بازار با شور و شكوه خاصي همراه بوده و اغلب مردم براي مشاهده عزاداري‌هاي اين محلات تا ساعت‌ها منتظر آنها مي‌مانند.
روزهاي تاسوعا و عاشورا عزاداري در بازار تبريز به قدري با شكوه و با عظمت برگزار مي‌شود كه كمتر كسي را در اين شهر مي‌توان يافت كه بعد از ظهر اين روزهاي خاص در بازار حضور نيابد.
شلوغي بازار مسقف و تاريخي تبريز در اين روزها به قدري است كه بارها و بارها برخي از دسته‌هاي سياه پوش حسيني از هم جدا شده و فشار جمعيت مانع از ادامه عزاداري‌ها مي‌شود.
شيوه عزاداري در بازار تبريز با گذشت زمان‌هاي بسيار همچنان شكل سنتي خود را حفظ كرده است كه همين امر يكي از دلايل بسيار مهم رغبت مردم به حضور در اين مكان است.
در طول برگزاري پنج روزه آيين‌هاي سوگواري در بازار تبريز، اكثريت مغازه‌هاي واقع شده در مسير به روي عزاداران حسيني باز بوده و در آنها با چاي، نان و پنير و ساندويچ از مردم پذيرايي مي‌شود.
عزاداري‌هاي بازار تبريز در برخي از روزها از جمله تاسوعا و عاشورا تا پاسي از شب ادامه مي‌يابد كه حضور اقشار مختلف از كودكان خردسال گرفته تا پيرمردان بسيار جالب و قابل توجه است.
حضور محلات مختلف در اين مكان به نوعي جنب و جوش خاصي را در ميان هيات‌هاي عزاداري هر محله به وجود مي‌آورد به گونه‌اي كه جوانان هر محله از ساعات بعد از ظهر خود را آماده حضور در بازار مي‌كنند.
عزاداران حسيني از در صندوقچي بازار وارد بازار شده، با گذر از قسمت‌هاي مختلف بازار از جمله بازار صادقيه، بازار مسگر‌ها، بازار دلالان، بازار كلاه‌فروشان و بازار قندفروشان، وارد تيمچه مظفريه شده، در اين تيمچه به عزاداري خود پايان مي‌دهند.
مردم استان آذربايجان‌شرقي همانند ساير استان‌هاي ايران اسلامي در حالي به عزاداري و بزرگداشت دهه اول محرم‌الحرام مي‌پردازند كه عشق و ارادت آنها از روي اخلاص بوده و با علم بر اينكه همين مراسمات اسلام را پايدار كرده است ادامه پيدا مي‌كند.
علم دستمالي متعلق به روستاي اسفنجان اسكو، توغ عزاداري روستاي خشكناب هريس، توغ عزاداري روستاي تازه كند هريس، علم عزاداري روستاي ليوارجان جلفا و دو علم موسوم به حضرت عباس روستاهاي زاويه و سيه سران شهرستان جلفا تعدادي از توغ وعلم هاي اين موزه را تشكيل مي دهند.
علامت عزاداري(بايراق) روستاي آرباطان هريس، علامت عزاداري موسوم به حجله قاسم هشترود، علامت عزاداري مراغه و توغ شهر بخشايش شهرستان هريس ديگر توغ وعلم هاي نگهداري شده در موزه محرم هستند.
علم هاي اين منطقه با پارچه هاي رنگي كلاغه اي، شال و روسري آذين بندي شده و از ديرباز در تزئين اين علم هاي عزاداري كمتر از پارچه هاي مشكي استفاده مي شده است.
رييس شوراي ثبت آثار تاريخي و فرهنگي آذربايجان شرقي در فهرست آثار ملي اظهار داشت: اين پارچه ها معمولا به صورت نذورات مردمي بوده كه به روي علم ها بسته مي شد و در صورت زياد بودن پارچه ها، هيئت امناي آن محله يا مسجد پارچه ها را گشوده و براي انجام مراسم مذهبي تكيه يا مسجد به فروش مي رساندند.
زمان آذين بندي علم ها در نقاط مختلف آذربايجان شرقي متفاوت است اما معمولا اين مراسم از پنجم ماه محرم يا شب تاسوعا انجام مي شود و علم واچيني نيز بعد از 28 ماه صفر صورت مي گيرد.
علم هاي بنامي در شهرستانهاي مراغه، عجب شير، بناب، هريس، جلفا، اسكو و آذرشهر وجود دارد كه هر ساله در ماه محرم به ويژه روز عاشورا مقابل هيئت هاي مذهبي گردانيده مي شوند.
علاوه بر شهرستان ها، 13 محله قديمي تبريز علم هاي معروفي دارند كه هيئت هاي مذهبي و علم ها به نام همان محله نامگذاري شده اند كه يكي از معروفترين علم هاي استان علم محله اميرخيزي تبريز است.
نخستين علم ها از چوب درخت سرو كه نماد استقامت و پايداري است ساخته شده بودند و با توجه به اينكه علم را نمادي از حضرت ابولفضل(ع) مي دانند اغلب آنها به اين نام منسوب هستند.
توغ نيز از زمان سلجوقيان در جنگ ها به دست فرماندهان حمل مي شده كه از زمان صفويه با رسمي شدن مذهب تشيع در ايران، به عنوان يك نماد وارد مراسم عزاداري محرم شد.
توغ واژه اي تركي و به معناي بيرق است كه از يك تيغه به نام سرتوغ و زبانه فولادي بلندي تشكيل شده كه روي صندوقچه فلزي كوچك ضريح مانندي بر پايه چوب يا فلز به شكل چليپا استوار مي شود.
توغ داراي تيغه گلابي شكل يا سرو مانندي است كه روي آن آيات قرآني و جملات دعايي به خصوص آيه انا فتحنا حكاكي شده و در مراسم توغ گرداني مانند محله پاسكوويچ آذرشهر در صبحگاه تاسوعا گرداندي مي
از مهمترين آئينهاي عزاداري در استان آذربايجان‌شرقي مي‌توان به:
1) دسته‌هاي شاه حسين گويان (شاه حسين، واي حسين)
2) علم بندي
3) مراسم “حجله قاسم(ع)”
4) مراسم “شمع پاي لاماخ” (توزيع شمع)
5) مراسم “خيمه سوزاني”
6) مراسم “اللهم لبيك”
7) مراسم “گرداندن اسب ذوالجناح”
8) مراسم “شبيه خواني”
9) مراسم “احسان و نذري” و… اشاره كرد.
درادامه مروري هر چند كوتاه به اين آئين‌‌ها خواهيم داشت:
دسته‌هاي عزاداري شاه حسين گويان
دسته هاي شاخسي واخسي
در اين مراسم عزاداري، عاشقان حسين(ع) ابتدا در دو رديف مجزا قرار گرفته و با دست راست چوبدستي را كه نمادي از شمشير است در دست گرفته و با دست چپ حلقه در كمر نفر بعدي مي‌زنند و سپس نوحه مخصوص خوانده وبا حركات ريتميك پاها و دست‌ها،نوحه‌خواني مي‌كنند.
در اين آئين معمولا اولين بار سردسته چندين بار با صداي بلند يا حسين را مي‌گويد تا به اصطلاح دم گرفته شود.
از نمونه اشعار اين مراسم مي‌توان به اين اشعار اشاره كرد:
يا حسين واي حسين
يا حسين شاه حسين
و…
اين تركيب تا شب‌هاي اول محرم به اين شكل صورت مي‌گيرد و از شب‌هاي پنجم به بعد دسته‌گرداني به صورت گردشي در محلات شروع مي شود.
زمان شروع هيات‌ها زماني است كه چندين هيات به هم برخورد مي‌نمايند و با فريادهاي بلند “يا حسين”،” واي حسين”، “حيدر-صفدر”، “حسينم واي حسينم واي” شنيده مي‌شود.
البته امروزه براي تهيج بيشتر گروه‌هاي شاه حسين گويان از ادوات موسيقي نظير طبل و سنج نيز استفاده مي شود.
اين مراسم از آنجايي مهم جلوه مي‌كند كه در هيچ كجا دنيا به غير از استان‌هاي آذري‌نشين كشور از جمله آذربايجان‌شرقي برگزار نمي‌شود.
از مهمترين اشعاري كه در اين آئين به گوش مي‌رسد: صداي دلنشين مردماني است كه يك صدا فرياد مي‌زنند:
“حسين يئرلر آغلار گويلر آغلار
رسول مصطفي پيغمبر آغلار
الم آغلار، شر آغلار، لشكر آغلار
سوآغلار، قاتل آغلار خنجر آغلار
معني:
به حال حسين زمين‌ها و آسمان‌ها گريه مي‌كند
رسول مصطفي حضرت پيغمبر گريه مي‌كند
علم و شير و لشكر گريه مي‌كند
آب و قاتل و خنجر گريه مي‌كند.”
علم‌بندي
علم مراغه تقريبا 50 متر است كه توسط سرپرست هيات‌هاي مراغه با انواع پارچه‌ها و روسري‌ها نصب مي‌گردد.
بعد از نصب پارچه‌ها و استحكام بخشي علم توسط سپرها، چند نفر از بالا بر استفاده كرده و مابقي دستمال‌ها را بر روي آن نصب مي‌كنند، در حين نصب علم‌ها هزاران راس گوسفند زير پاي علم قرباني مي‌شود و هركس نذري داشته باشد در اين روز و در بين اهالي حاضر پخش مي‌كند.
فرق نميكند چه چيزي نذر كرده باشند، هر چه كه است نذر امام حسين(ع) است، از چاي و خرما گرفته تا نان و پنير.
اين رسم از آئينهاي كهن شهرستان مراغه است و تقريبا اين علم تا اربعين حسيني به همان صورت باقيمانده و 28 ماه صفر با سينه‌زني و نوحه‌خواني هيات‌ها واچيده مي‌شود.
مراسم حجله حضرت قاسم(ع)
اين حجله در آن شب با حضور حاضران سينه‌زن و زنجيرزنان آماده مي‌گردد و بعد از آن شب براي گردش درمحلات تا شب عاشورا مي‌گردانند.
مراسم “شمع پاي لاماخ” (توزيع شمع)
براساس آئين عزاداري هر كسي كه در طول سال براي گشودن بخت و گرفتن حاجت نذر كرده است در چنين شبي به درب 41 مسجد مي‌رود و در هر كدام يك شمع روشن مي‌كند.
معمولا صاحبان هيات‌ها از قبل جايگاهي را به اين منظور مشخص مي‌كنند كه محل افروختن شمع است. در اين آئين رسم است كه حاجت‌مندان با پاي برهنه اين رسم را انجام مي‌دهند.
معمولا جايگاهي كه محل افروختن شمع است بعد از نماز مغرب و عشا محل سينه‌زدن هيات است و شايد اين كار به دليل روشنايي باشد كه در گرو شمع بوده است، چرا كه در سابق روشنايي هيات‌ها به اين طريق تامين مي‌شده است.
مراسم خيمه سوزاني
اين آئين برگرفته از آتش زدن خيمه‌هاي امام حسين(ع) در روز عاشورا است.
بعد از اجراي اين آئين حاضرين با صداي بلند و گريه فرياد مي‌زنند: “قتيل كسيلد‌ي” (مقتول بريده شد).
اكثرا در نقاطي كه شبيه‌خواني برگزار مي‌شود، مراسم سوزاندن خيمه با تعزيه اين مراسم توام مي‌گردد و براي تهيج بيشتر مردم و حاضرين تعدادي شبيه‌خوان كودك را در صحنه نمايش در حال فرار و شيون قرار مي‌دهند تا تاثير آن ملموس‌تر گردد.
مراسم اللهم لبيك
موعد اين آئين صبح روز عاشورا است، براساس اين رسم دسته‌هاي سينه‌زن و عزاداران قبل از طلوع آفتاب دسته دسته در حالي كه كفن بر تن يا حواله‌اي به نشانه احرام بر بدن پوشيده‌اند به حسينيه حاج غفار مراغه مي‌رسند.
بعد از اداي نماز صبحگاه عاشورا در صورتيكه صورت‌ها را گل و خاكستر ماليده‌اند با پاي برهنه دو رديف تشكيل مي‌دهند.
سردسته اين هيات ابتدا با لعنت گفتن بر ظالمان و آل يزيديان و «بيش‌باد گفتن» حاضرين را آماده مي‌كند و سپس كم‌كم ورد و دعاي مخصوص را مي‌خواند با اين مضمون “الله، الله-حسين واويلا” كم‌كم كه شور و شوق مردم را مجذوب كرد مردم با هيجان به حالت هروله مانند حركت در صفا و مروه به جوشش آمده و در حالي كه با هر ورد گفتن به سر مي‌كوبند در فواصل معين ورد “اللهم لبيك يا حسين” را نيز مي‌خوانند يعني اي حسين ما براي بيعت آمده‌ايم.
اين مردم با گردش نقاط مختلف شهر تا حوالي ظهر ادامه مي‌يابد و در مسير نيز قرباني‌هاي زيادي ذبح مي‌شود كه همه آنها به آشپزخانه حضرتش براي اطعام عزاداران اهدا مي‌شود.
گرداندن اسب ذوالجناح
براي اين منظور اسب سفيد رنگي كه مجهز به پارچه‌هاي سبز و سفيد است در حاليكه آغشته به خون كرده‌اند به آن تيرو پيكان‌هاي چوبي نيز متصل مي‌نمايند و بعضا كبوترهاي خونين‌بال را هم سوار بر اسب كرده و در بين دسته‌ي عزاداران مي‌گردانند.
مردان و زنان به احترام ذوالجناح دور اين اسب جمع شده و پارچه‌هاي سبز رنگي كه به آن وصل كرده بودند را به عنوان تبرك به خانه مي‌برند.
معمولا در هر روز از دهه اول محرم به يكي از نمايش‌هاي (ورود حضرت ابالفضل(ع) به كنار رود فرات تا شهادت وي، شهادت حضرت علي‌اكبر(ع) توبه حر، شهادت حضرت علي‌اصغر(ع)، شهادت امام حسين(ع) و…) اجرا مي‌شود.
احسان و نذورات ماه محرم
مردم آذربايجان‌شرقي عقيده ويژه‌اي به اطعام از سفر اباعبدالله الحسين دارند و معمولا از غذاي پخته شده نذري براي تبرك و شفاي بيماران به تبرك استفاده مي‌كنند.
مساجد عمدتا در دهه اول به طبخ غذاهاي نذري نظير آبگوشت و پلو يا مرغ مبادرت مي‌ورزند، بعضي از خانه‌ها نيز بنا به يك سنت ديرينه و عمدتا موروثي روزهاي خاص احسان مي‌دهند.
پخش شربت، شيريني، انواع نان‌ها و شير گرم،چاي و به تازگي انواع ساندويج نيز در زمره نذورات است.
قرباني كردن گوسفند نيز زير پاي علم‌ها و هيات‌ها نيز از ديرباز ريشه در فرهنگ آذربايجان‌شرقي دارد.
بعضي از خانه‌ها هيات‌هاي خود را براي صرف صبحانه‌اي مفصل مركب از سرشير، ماست،كره، شير و انواع مرباها و نان‌هاي روغني و مغزدار دعوت مي‌نمايند بعضي‌ها هم براي ناهار تدارك دارند.
همچنين در اين دو ماه بساط سفره‌هاي نذري حضرت عباس (ع) و فاطمه زهرا (س) و ساير ائمه توسط حاجت‌مندان كه حاجت روا شده‌ند متداول است.
يكي از نذورات اين ماه گدايي روز عاشورا است و كسي كه روي پوشيده است با روي سياه همانند سائلين از مردم سائلي مي‌كند، نشانه مشخصه اين نذر جمع كني پاي برهنه بودن فرد است اگر حاجت‌روا باشد سال آينده همان مقدار پول جمع شده را احسان مي‌كند.
مراسم عزاداري مخصوص بازار تبريز
آئينهاي سوگواري محرم در بازار تبريز به مدت پنج روز از هشتم تا 12 محرم و براساس قرعه كشي نيروي انتظامي براساس نام محلات موجود در اين شهر انجام مي شود.
در حال حاضر حدود 35 محله در تبريز وجود دارد كه عزاداران حسيني اين محلات در قالب دسته هاي سينه زني با دو عنوان و شيوه عرب و عجم و زنجيرزني با بيرق‌ها و علم‌هاي مخصوص به خود كه هر كدام داراي نقوش و شكل‌هاي خاصي است در بازار حضور مي يابند.
سرخاب، دوچي(شتربان)، خياوان (خيابان)، نوبار(نوبر)، ورجي باشي، سيلاب، اهراب، قره‌آغاج، ليلاوا و باغميشه از جمله محلاتي هستند كه از ديرباز دسته‌هاي مختلف حسيني آنها در بازار با شور و شكوه خاصي همراه بوده و اغلب مردم براي مشاهده عزاداري‌هاي اين محلات تا ساعت‌ها منتظر آنها مي‌مانند.
روزهاي تاسوعا و عاشورا عزاداري در بازار تبريز به قدري با شكوه و با عظمت برگزار مي‌شود كه كمتر كسي را در اين شهر مي‌توان يافت كه بعد از ظهر اين روزهاي خاص در بازار حضور نيابد.
شلوغي بازار مسقف و تاريخي تبريز در اين روزها به قدري است كه بارها و بارها برخي از دسته‌هاي سياه پوش حسيني از هم جدا شده و فشار جمعيت مانع از ادامه عزاداري‌ها مي‌شود.
شيوه عزاداري در بازار تبريز با گذشت زمان‌هاي بسيار همچنان شكل سنتي خود را حفظ كرده است كه همين امر يكي از دلايل بسيار مهم رغبت مردم به حضور در اين مكان است.
در طول برگزاري پنج روزه آيين‌هاي سوگواري در بازار تبريز، اكثريت مغازه‌هاي واقع شده در مسير به روي عزاداران حسيني باز بوده و در آنها با چاي، نان و پنير و ساندويچ از مردم پذيرايي مي‌شود.
عزاداري‌هاي بازار تبريز در برخي از روزها از جمله تاسوعا و عاشورا تا پاسي از شب ادامه مي‌يابد كه حضور اقشار مختلف از كودكان خردسال گرفته تا پيرمردان بسيار جالب و قابل توجه است.
حضور محلات مختلف در اين مكان به نوعي جنب و جوش خاصي را در ميان هيات‌هاي عزاداري هر محله به وجود مي‌آورد به گونه‌اي كه جوانان هر محله از ساعات بعد از ظهر خود را آماده حضور در بازار مي‌كنند.
عزاداران حسيني از در صندوقچي بازار وارد بازار شده، با گذر از قسمت‌هاي مختلف بازار از جمله بازار صادقيه، بازار مسگر‌ها، بازار دلالان، بازار كلاه‌فروشان و بازار قندفروشان، وارد تيمچه مظفريه شده، در اين تيمچه به عزاداري خود پايان مي‌دهند.
مردم استان آذربايجان‌شرقي همانند ساير استان‌هاي ايران اسلامي در حالي به عزاداري و بزرگداشت دهه اول محرم‌الحرام مي‌پردازند كه عشق و ارادت آنها از روي اخلاص بوده و با علم بر اينكه همين مراسمات اسلام را پايدار كرده است ادامه پيدا مي‌كند.
علامت عزاداري(بايراق) روستاي آرباطان هريس، علامت عزاداري موسوم به حجله قاسم هشترود، علامت عزاداري مراغه و توغ شهر بخشايش شهرستان هريس ديگر توغ وعلم هاي نگهداري شده در موزه محرم هستند.
علم هاي اين منطقه با پارچه هاي رنگي كلاغه اي، شال و روسري آذين بندي شده و از ديرباز در تزئين اين علم هاي عزاداري كمتر از پارچه هاي مشكي استفاده مي شده است.
رييس شوراي ثبت آثار تاريخي و فرهنگي آذربايجان شرقي در فهرست آثار ملي اظهار داشت: اين پارچه ها معمولا به صورت نذورات مردمي بوده كه به روي علم ها بسته مي شد و در صورت زياد بودن پارچه ها، هيئت امناي آن محله يا مسجد پارچه ها را گشوده و براي انجام مراسم مذهبي تكيه يا مسجد به فروش مي رساندند.
زمان آذين بندي علم ها در نقاط مختلف آذربايجان شرقي متفاوت است اما معمولا اين مراسم از پنجم ماه محرم يا شب تاسوعا انجام مي شود و علم واچيني نيز بعد از 28 ماه صفر صورت مي گيرد.
علم هاي بنامي در شهرستانهاي مراغه، عجب شير، بناب، هريس، جلفا، اسكو و آذرشهر وجود دارد كه هر ساله در ماه محرم به ويژه روز عاشورا مقابل هيئت هاي مذهبي گردانيده مي شوند.
علاوه بر شهرستان ها، 13 محله قديمي تبريز علم هاي معروفي دارند كه هيئت هاي مذهبي و علم ها به نام همان محله نامگذاري شده اند كه يكي از معروفترين علم هاي استان علم محله اميرخيزي تبريز است.
نخستين علم ها از چوب درخت سرو كه نماد استقامت و پايداري است ساخته شده بودند و با توجه به اينكه علم را نمادي از حضرت ابولفضل(ع) مي دانند اغلب آنها به اين نام منسوب هستند.
توغ نيز از زمان سلجوقيان در جنگ ها به دست فرماندهان حمل مي شده كه از زمان صفويه با رسمي شدن مذهب تشيع در ايران، به عنوان يك نماد وارد مراسم عزاداري محرم شد.
توغ واژه اي تركي و به معناي بيرق است كه از يك تيغه به نام سرتوغ و زبانه فولادي بلندي تشكيل شده كه روي صندوقچه فلزي كوچك ضريح مانندي بر پايه چوب يا فلز به شكل چليپا استوار مي شود.
توغ داراي تيغه گلابي شكل يا سرو مانندي است كه روي آن آيات قرآني و جملات دعايي به خصوص آيه انا فتحنا حكاكي شده و در مراسم توغ گرداني مانند محله پاسكوويچ آذرشهر در صبحگاه تاسوعا گرداندي مي
- پنجشنبه ۲۶ آذر ۹۴ | ۱۲:۱۱
- ۲۷۵ بازديد
- ۰ نظر
ماهميشه منتظر نظرات سازنده اي شما عزيزان هستيم ضمناً آدرس تلگرام هست جهت همكاري متشگريم روستاي ارل
شعر ارلان كندي 
گورملي عكسيلر ارلان كندينن
ديدار كاركنان اداره تبليغات اسلامي شهرستان مرند با خانواده طلبه شهيد ابراهيم طلعت